Yeşil Etki Derneği: “Çiftçi fonu ve değer zincirinde şeffaflık şart”

Nesrin KOÇASLAN - ANKARAYeşil Etki Derneği, Tür­kiye’de gıda enflasyonu­nu körükleyen yapısal ve psikolojik etkenleri mercek al­tına alan ‘Tarladan Sofraya Gıda Değer Zinciri Raporu’nu açıkla­dı.

Dernek Başkanı ve tarım ya­zarı Mine Ataman’ın sunumuyla kamuoyuna duyurulan rapor, gı­da fiyatlarının yalnızca maliyet artışlarıyla değil, “endişe enflas­yonu” olarak tanımlanan belir­sizlik kaynaklı psikolojik baskı­larla da şiştiğini ortaya koydu.Mine Ataman, Türkiye’nin ta­rım ve gıda alanındaki yapısal sorunlarının, “suçlu kahraman­lar” yaratılarak görünmez hâle getirildiğini belirterek gıda enf­lasyonunda psikolojik etkenle­rin giderek belirleyici olduğuna dikkat çekti.

Ataman, “Türkiye, gıda enflasyonunda tarımdan perakendeye herkesin sırayla günah keçisi ilan edildiği bir çık­mazda.

Bu yaklaşım çözümü im­kânsızlaştırıyor” dedi.Ataman, tarım–gıda zincirin­de üreticiden tüketiciye herke­sin birbirini suçladığı bir ortam oluştuğunu, takip edilebilirliğin azaldığını ve fiyatların karanlık­ta yükseldiğini vurgularken, tü­keticinin ise “çözümsüzlük psi­kolojisine” sürüklenerek panik davranışlarına yöneltildiğini söyledi.Gıda fiyatlarının, ÜFE dü­şük seyretmesine rağmen yük­selmeye devam ettiğini hatır­latan Ataman, ekonomistlerin bu durumu “endişe enflasyonu (anxiety inflation)” olarak ta­nımladığını ifade etti.

Davranış­sal ekonomi kuramcısı Daniel Kahneman ve Harvard Üniver­sitesi’nin araştırmalarına atıfta bulunan Ataman, belirsizlik or­tamının tüm aktörlerin fiyatla­ma davranışını bozduğunu dile getirdi.Ataman, gıda değer zincirin­de panik kaynaklı fiyat şişmesi, depolama davranışlarının de­ğişmesi, aracıların maliyet he­sabına risk primi eklemesi ve çiftçinin kısa vadeli üretim ka­rarlarına sıkışması gibi etkilerin zinciri zayıflattığını söyledi.“Tarla–market arasındaki maliyetler sanıldığı kadar gereksiz değil” Türkiye’de en büyük algı ha­talarından birinin, üretim ile market fiyatı arasındaki mali­yetlerin gereksiz olduğu düşün­cesi olduğunu söyleyen Ataman, “2024 sonrası dünyada birçok üründe ham madde maliyetinin toplam içindeki payı yüzde 10– 20 seviyesine düştü.

Bu nedenle zincirin her halkasındaki mali­yeti gerçekçi biçimde analiz et­meden çözüm üretilemez” dedi.“Her ay gıda maliyetleri açıklanmalı” Ataman, TÜFE ve ÜFE gibi, Türkiye’nin aylık “Gıda Değer Zinciri Şeffaflık Raporu” yayım­lamasının zorunlu hâle geldiğini belirtti.

Gübre, mazot, enerji, su­lama, lojistik, depolama, paket­leme ve perakende payı gibi tüm maliyet kalemlerinin düzenli olarak açıklanmasının önemi­ne değinen Ataman, bu önerinin zincirde kimlerin aşırı kâr elde ettiğini ve hangi noktada fiyat­ların şiştiğini görünür kılacağı­nı söyledi.“Şeffaflık suçlu yaratma kül­türünü bitirir; çözüm üretme kültürünü başlatır” diyen Ata­man, tepkilerin doğru adrese yö­nelmesinin fiyat manipülasyo­nunu da önleyeceğini vurguladı.“Çiftçi Acil Durum Fonu kurulmalı” Bu kırılgan döngüden çıkmak için “Çiftçi Acil Durum Fonu” kurulmasını öneren Ataman, fonun devlet, üretici örgütle­ri ve sektörün ortak katkısıyla oluşturulması gerektiğini söy­ledi.

Ataman ayrıca fonun çift­çinin gelir kaybını telafi edecek ve üretimde sürekliliği güven­ce altına alacak bir mekanizma olarak çalışması gerektiğini di­le getirdi.“Bu iki adım olmadan gıda enflasyonu düşmez” Ataman, aylık Gıda Değer Zin­ciri Şeffaflık Raporu ile Çiftçi Acil Durum Fonu hayata geçi­rilmeden Türkiye’nin gıda enf­lasyonuyla mücadele edeme­yeceğini belirtti.

Ataman, Tür­kiye’nin ancak değer zincirini şeffaflaştırarak, panik kaynaklı psikolojik enflasyonu doğru yö­neterek, suçlu aramayı bırakıp çözüm ortaklığına yönelerek ve gerçek maliyetleri görünür kıla­rak çıkış yolu bulabileceğini ifa­de etti.