Yapay zekâ KURGAN’a takılan ne yapabilir

URULUŞ Gözetimli Analiz Sistemi’nin (KURGAN) yazı gönderdiği mükellefler şaşkın ve endişeli.

Öncelikle bu sistemin tam olarak ne anlama geldiğini bilmek gerekiyor.

Bu konuda tüm merak edilenleri vergi hukuku uzmanı Avukat Dr Burak Aslanpınar’a sordum.

KURULUŞ GÖZETİMLİ ANALİZ SİSTEMİ * KURGAN nedir?

Maliye’nin en yeni yapay zekâ destekli analiz sistemi olarak tanımlanıyor.

Anlık inceleme yapıyor.

Vergi incelemesini neredeyse anlık olarak gerçekleştiriyor.

Alışlar, satışlar, faturalar, iadeler, iptal edilen faturalar, stok durumu, hacim, gelir-gider dengesi analiz edilerek mükelleflere risk puanı veriliyor.

Risk puanı yüksek çıkanlar ise anlık incelemelere takılabiliyor, daha sonrasında da mükelleflere yazılar gönderiliyor.* Nasıl ortaya çıktı, yasal düzenleme yapıldı mı?

Mükelleflere yazılar gittikçe bu yazıların sebebi merak konusu olmaya başladı.

Yeni bir kanun değişikliği olup olmadığı çokça soruluyor başka kavram devreye giriyor.

Ölçülülük ilkesi.

O da Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden ve Anayasa’dan geliyor.

İşte burada masumiyet karinesine uygun, ölçülü biçimde idarenin yasallığı ilkesine uygun bir şekilde, Anayasamızda yer alan verginin yasallığı ilkesine uygun bir şekilde hareket edilmesi gerekiyor.

KURGAN, kanun değişikliği yapılmadan idarenin mevcut yetkilerini kullanarak hayata geçirilmiş bir uygulama.

Henüz bir yönetmelik veya tebliğ yayımlanmadı.

Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, bu sistemi kullanacağını ve incelemelerde elde edilen verilerin müfettişlerce doğrudan veri olarak kabul edilebileceğini açıkladı.BİLGİ İSTEME YAZILARI GİDİYOR* Mükelleflere gönderilen yazılar ne anlama geliyor?

Son günlerde “BİLGİ İSTEME” başlıklı bazı yazılar gönderiliyor.

Ancak bunlar resmi bir izaha davet yazısı ya da inceleme değil.

Henüz yaptırıma bağlanmamış, uyarı niteliğinde yazılar.

Amaç mükellefi önceden uyarmak.

Tespit edilen riskli durumlar için mükelleften açıklama isteniyor.

Eğer açıklama yeterli görülmezse inceleme yapılabileceği belirtiliyor.* Yazı gelen mükellef ne yapabilir?

Mükelleflerin bu yazılara karşı yapabileceği birkaç seçeneği var:* Pişmanlıkla beyan: Vergi cezası ve hapis cezası ile karşılaşmadan düzeltme imkânı tanıyor.

Ödenmesi gereken vergi, pişmanlık zammıyla birlikte kısa sürede ödenebilir.  * İhtirazi kayıtla beyan: Mükellef, beyanını veriyor ama dava açma hakkını da saklı tutuyor.

Böylece hem inceleme riskini azaltıyor hem de borca karşı dava açma imkânını koruyor.* Açıklama ya da beklemeyi tercih: Mükellefler açıklama yapabilir ya da herhangi bir harekette bulunmadan beklemeyi tercih edebilir.* Risk puanı nasıl belirleniyor?

Risk puanı, gelir-gider dengesizliği, sektörel kârlılık oranı farklılıkları, yüksek gider oranları, çok sayıda fatura iptali ve düzeltme gibi unsurlara bakılarak belirleniyor.

Risk puanı yüksekse mükelleflerin incelemeye takılma, vergi ve cezalarla karşılaşma riski artıyor.MALİ MÜŞAVİRLER DE ENDİŞELİ* Mali müşavirler bu süreçte ne yapmalı?

KURGAN yazıları, mükellefleri ile ilgili mali müşavirlere de gidiyor.

Mali müşavirler bu noktada endişeli ve ne yapacaklarını bilemez durumdalar.

İşi bırakmaları halinde hukuki sorumlulukları doğabilir.

Ayrıca meslek kanunları ve MASAK yükümlülükleri çerçevesinde de sorumlulukları var. 1 EKİM MİLAT* 1 Ekim tarihinin önemi nedir?

Gönderilen yazılarda 1 Ekim tarihi öne çıkıyor.

Bu tarihten itibaren KURGAN verilerinin incelemelerde ciddi ölçüde dikkate alınacağı belirtiliyor.

Yani sistemin tespitleri adeta bir karine gibi kabul edilecek.

Bu yeni bir kanuni düzenleme değil, mevcut yetkilerin 1 Ekim 2025 tarihi itibarıyla daha yoğun uygulanması anlamına geliyor. 1 Ekim tarihi artık milat olarak kabul edilecek.

Sahte ve muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belgeyi bilmeden kullandım savunması kabul görmeyecek.

Tespiti halinde ciddi cezai müeyyideler uygulanacak.* Hukuki sakıncalar var mı?

KURGAN’ın uygulanması masumiyet karinesi ve ölçülülük ilkesi açısından tartışmalı.

Yapay zekâ verilerinin yargısal denetime tabi olması gerektiği ifade edilebilir.

Ayrıca Vergi Usul Kanunu 306 Sıra No’lu Tebliğ’deki düzenlemeler de eleştirilebilir.

Müfettişlerin mükellefin kastını belirleme yetkisi olmaması gerektiği, bu yetkinin yargıya ait olduğu söylenebilir.

Bir başka sakınca daha söz konusu olabilir; o da Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden ve Anayasa’dan gelen ölçülülük ilkesi.

Bu itibarla masumiyet karinesine uygun, ölçülü biçimde idarenin yasallığı ilkesine uygun bir şekilde, Anayasamızda yer alan verginin yasallığı ilkesine uygun bir şekilde hareket edilmesi gerekiyor.* Riskli mükellef grubuna girmemek için ne yapılmalı?

Mükellefler için en önemli husus iyi bir mali müşavir ve vergi hukuku uzmanı ile çalışmak.

Şirket içinde ise önleyici denetim yapmak ve gelir-gider dengesi ile stokların kontrolünü sağlamak gerekiyor.

Böylece risk puanı oluşmadan sorunların önüne geçilebilir.