'Koşarak meydan okudum': İranlı yüzlerce kadın, maratonu başörtüsüz tamamladı

BBC Global Kadın'a konuşan Sara (Gerçek adı değil) "Kiş maratonunda koşmak benim için meydan okuma eylemiydi, bitiş çizgisini geçmek benim için yıllardır süren sınırlamalara karşı bir zafer gibiydi" diyor.

Geçtiğimiz günlerde İran'ın Kiş Adası'nda düzenlenen yarışa katılan ve çoğu zorunlu başörtüsü kurallarına karşı gelen iki bin kadından biriydi.Yarışın videoları ve fotoğrafları viral oldu.

Videolarda, tişört ve tayt giyen, saçlarını at kuyruğu yapmış veya saç bantlarıyla geriye toplamış kadınların müzik eşliğinde koştukları ve tezahürat yapan kalabalıklarca izlendikleri görülüyordu.Birkaç yıl önce, kadınların zorunlu başörtüsü olmadan bir maratona katılmaları hayal bile edilemezdi.İran'da hükümet, 1979'dan beri kamusal alanlarda başörtüsü takılmasını çoğunlukla güç kullanarak ve bazen de şiddet uygulayarak zorunlu kılıyor.Birçok kadın 40 yılı aşkın süredir bu yasayı protesto ediyordu.

Fakat protestolar Eylül 2022'de Jina Mahsa Amini'nin Tahran'da ahlak polisi tarafından başörtüsünü düzgün takmadığı gerekçesiyle tutuklanmasıyla ivme kazandı.22 yaşındaki Amini, birkaç gün sonra polis gözetimindeyken hayatını kaybetti.Ardından protestolar ülke geneline yayıldı ve kadınlar başörtülerini yakıp "Kadın, Yaşam, Özgürlük" sloganları attılar.

Protestolar güç kullanılarak ve toplu tutuklamalarla bastırıldı, ancak o zamandan beri bazı İranlı kadınlar kurallara meydan okumaya devam ediyor.

Artemis (Gerçek adı değil) çocukluğundan beri kadınların zorunlu başörtüsüne karşı çıktığına şahit olduğunu, ancak 2022'nin kadınların direnişi için bir dönüm noktası olduğunu söylüyor."O yaz protesto amacıyla başörtülerimizi bir kenara bıraktıktan sonra, ertesi yıl sokaklarda kısa tişört ve tayt giymeye başladık" diyor.Sosyal medyada düzenli olarak kadınların parklarda koştuğu, kaldırımda perende attıkları ya da alışveriş merkezlerinde koreografili danslar yaparken etraftakilerce alkışlandıkları videolar paylaşılıyor.Bu paylaşımların çok fazla olması yetkililerin müdahale etmesini zorlaştırıyor.Sıklıkla tutuklamalar yapılıyor, kadınlara para cezası veriliyor ve yetkililer tarafından sosyal medya hesapları kapatılıyor, ancak kedi fare oyunu sürüyor.İran'ın nereye doğru gidebileceğine dair tartışmaların merkezinde başörtüsü meselesi yer almaya devam ediyor.Kadınların başörtüsü takmadan kamusal alanda görünmelerine karşı hükümetin aldığı önlemler farklılık gösteriyor.

Bazen kurallar gevşetilirken, bazen de her türlü sert önlemler alındı.Yüz tanıma teknolojisini kullanarak kadınların telefonlarına uyarı mesajları gönderiliyor.Kadınlar ayrıca, araçlarının plakalarının kameralar tarafından tespit edildiğini ve yetkililerin araçlarına el koymakla tehdit ettiğini anlatıyor.

İran'ın güney kıyısındaki Kiş'te düzenlenen maratondan iki gün önce, İran İslam Cumhuriyeti dini lideri Ali Hamaney, ülke medyasını "kadınlar ve başörtüsü konusunda Batılı değerleri yaymamaları" konusunda uyardı.Ülkenin adalet sisteminin başındaki Gulam Hüseyin Mohseni Ejei de "Başörtüsü meselesi herkesin sorumluluğu ve başörtüsü ve kamu ahlakı konusunda daha çok şey yapılması gerekiyor" dedi.Diğer yetkililer ve İranlı milletvekilleri de son dönemde başörtüsü zorunluluğuna kadınların itaat etmemesine karşı öfkelerini dile getirmiş ve daha ciddi bir yaklaşımın gerekli olduğu uyarısı yapmışlardı.

Maraton öncesinde Tahran'da hükümetin desteğiyle zorunlu başörtüsünü destekleyen bir yürüyüş düzenlendi.Eylemde çarşaflı kadınlar, çarşaf giymeyi reddeden kadınlara karşı daha sert bir yaklaşım sergilenmesini talep eden pankartlar taşıdılar.

Ancak bu tepkiye rağmen, maratona katılan kadınlar kararlılıklarını korudular.Birçoğu bu sadece bir koşu yarışmasından çok daha fazlasıydı."Bu adeta bir rüyanın gerçekleşmesi gibiydi, bir yıl önce böyle bir yarışa katılmayı hayal bile edemezdim" diyor Sara.Hatta o günü hatırladığında duygusallaşıyor."Bunu düşününce bile ağlamak istiyorum, o kadınların yanında olmak, kendimizi çok özgür hissetmemizi sağladı."Artemis, tüm bu deneyimle ilgili hislerinin gurur ve sevinç olduğunu söylüyor."Yarış sırasında birkaç kez durup ağlamak istedim çünkü her şey rüya gibiydi, insanlar bizi alkışlıyordu, müzik vardı...

İran'ımızın ne kadar güzel olabileceğini hayal edebiliyordum" diyor.

Birçok kadın, etkinliğin duygusal olduğunu, her şeye rağmen bir zafer, bir başarı hissi uyandırdığını anlattı.

Bu da İranlı yetkililer için, mücadelenin devam edeceğine dair bir başka uyarı işaretiydi.

Bu haber BBC Dünya Servisi'nin dünyanın dört bir yanından anlatılmamış ve önemli hikayeleri paylaştığı Global Kadın yazı dizisi kapsamında hazırlandı.Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi.

Bir pilot proje kapsamında çevirisinde yapay zekadan da faydalanıldı.