Çalışanların bile tamamını bilmediği Çin'in gizli çip projesi 'Manathan Projesi'! - Teknoloji Haberleri

ABD ile Çin arasındaki teknolojik soğuk savaş, 2018 de başlayan ihracat kısıtlamalarıyla alevlendi.

Trump yönetimi, Hollanda yı baskılayarak ASML nin Litografi, çiplerdeki devre desenlerini silikon wafer lara (levhalara) kazıma işlemi olan EUV (Extreme Ultraviolet (Aşırı Ultraviyole) makinelerini Çin e satmasını engelledi; Biden döneminde ise kısıtlamalar genişleyerek Çin i en az bir nesil geride bırakmayı hedefledi.

Bu yaptırımlar Huawei gibi şirketleri vurdu ve Çin in yarı iletken bağımlılığını derinleştirdi.

Ancak Reuters ın ortaya çıkardığı bilgilere göre Çin, bu engellere rağmen gizli bir Manhattan Projesi yle yanıt verdi: Shenzhen de geliştirilen EUV prototipi, Batı nın tekelindeki teknolojiyi kırmaya yönelik büyük bir adım.

Bu başarı, Başkan Xi Jinping in en öncelikli hedefi olan yarı iletken kendi kendine yeterliliğinin zirve noktası niteliğinde. ÇİN İN MANHATTAN PROJESİ Yüksek güvenlikli Shenzhen laboratuvarında Çinli bilim insanları, Washington ın yıllardır önlemeye çalıştığı bir makineyi geliştirdi: Yapay zeka çiplerinden akıllı telefonlara ve Batı askeri üstünlüğünün temel taşlarına kadar birçok alanda kullanılan son teknoloji yarı iletkenleri üretebilecek bir prototip. 2025 başında tamamlanan ve şu anda test aşamasındaki bu devasa makine, neredeyse bir fabrika katını dolduruyor.

Prototip, Hollandalı yarı iletken devi ASML nin eski mühendisleri tarafından şirketin EUV makinelerinin tersine mühendislik yöntemiyle inşa edildi.

EUV makineleri teknolojik soğuk savaşın tam merkezinde yer alıyor.

Aşırı ultraviyole ışık demetleriyle insan saçından binlerce kat ince devreleri silikon plakalara işliyorlar; bu yetenek şu anda yalnızca Batı nın elinde.

Devreler ne kadar küçükse çipler o kadar güçlü oluyor. Çin in makinesi çalışır durumda ve EUV ışığı üretiyor ancak henüz işlevsel çip üretemiyor.

ASML CEO su Christophe Fouquet, Nisan 2025 te Çin in bu teknolojiyi geliştirmesinin çok çok yıl alacağını söylemişti.

Reuters ın ilk kez duyurduğu bu prototip ise Çin in yarı iletken bağımsızlığına beklenenden yıllar önce yaklaşabileceğini gösteriyor.

Buna rağmen hassas optik sistemlerin kopyalanması gibi ciddi teknik zorluklar devam ediyor.

İkinci el piyasalardan eski ASML parçaları kullanılarak inşa edilen prototip için hükümet 2028 de işlevsel çip üretimini hedefliyor.

Projeye yakın kaynaklar ise 2030 un daha gerçekçi olduğunu belirtiyor; bu süre bile analistlerin tahmin ettiği on yıldan çok daha kısa.Bu atılım, Xi Jinping in en yüksek önceliği olan yarı iletken kendi kendine yeterliliği için altı yıldır süren hükümet girişiminin meyvesi.

Proje, Xi nin yakın çalışma arkadaşı Ding Xuexiang ın başkanlığındaki Komünist Parti Merkezi Bilim ve Teknoloji Komisyonu tarafından yönetiliyor.

Huawei ise ülke genelinde şirketler ve devlet enstitülerini koordine ederek binlerce mühendisi bir araya getiriyor.

Kaynaklar projeyi, ABD nin atom bombasını geliştirdiği Manhattan Projesi ne benzetiyor.

Amaç, tamamen yerli makinelerle ileri çipler üretmek ve ABD yi tedarik zincirlerinden tamamen çıkarmak.

ASML ESKİ MÜHENDİSLERİNİN ROLÜ Ekipte, emekli olmuş Çin kökenli ASML mühendis ve bilim insanları ağırlıkta.

Bu kişiler, teknolojinin inceliklerini bildikleri için öncelikli hedef.

Bir kaynak, deneyimli bir Çinli mühendisin işe alınırken cömert imza bonusuyla birlikte sahte kimlik kartı aldığını anlattı.

Tesis içinde diğer eski ASML çalışanlarını tanıyan mühendisler, güvenlik için sahte isimler kullanmak zorunda kaldı.

Proje ulusal güvenlik kapsamında sınıflandırıldığı için dışarıya hiçbir bilgi sızdırılmıyor.

Hollanda daki iki mevcut ASML çalışanı, 2020 den beri Huawei den teklif aldıklarını belirtti.

ASML, Avrupa gizlilik yasaları nedeniyle eski çalışanlarını takip etmekte zorlanıyor ancak gizlilik sözleşmeleri imzalatıyor.

Şirket, 2019 da ticaret sırrı çalmakla suçlanan bir eski Çinli mühendise karşı 845 milyon dolarlık dava kazandı; ancak sanık iflas başvurusu yaptı ve Pekin de devlet desteğiyle çalışmaya devam ediyor. Çin, 2019 dan itibaren yurtdışındaki uzmanları agresif şekilde transfer ediyor: 3-5 milyon yuan imza bonusu ve konut yardımı gibi teşvikler sunuyor.

ASML nin eski ışık kaynağı teknoloji başkanı Lin Nan gibi isimler, Çin Bilimler Akademisi nde kısa sürede çok sayıda EUV patenti aldı.

Bazı doğalized yabancı vatandaşlara Çin pasaportu verildiği ve çifte vatandaşlığa göz yumulduğu belirtiliyor. ÇİN İN EUV TESİSİNİN İÇİNDE ASML nin en gelişmiş EUV makineleri okul otobüsü büyüklüğünde ve 180 ton ağırlıkta. Çin prototipi, boyut küçültme çabalarının başarısız olması üzerine çok daha büyük tasarlandı ve güç artırıldı.

ASML ninkine göre kaba olsa da test için yeterli işlevsellikte.En büyük gecikme, Almanya nın Carl Zeiss gibi tedarikçilerden optik sistem temin etmekte yaşanılıyor.

Makineler, saniyede 50 bin kez erimiş kalaya lazer ateşleyerek 200 bin derece plazma yaratıyor; ışık ise aylar süren üretim gerektiren aynalarla odaklanıyor. Çin in önde gelen enstitüleri yerli alternatifler geliştiriyor. Çin Bilimler Akademisi ne bağlı Changchun Optik Enstitüsü (CIOMP), EUV ışığını optik sisteme entegre ederek 2025 başında prototipi çalışır hale getirdi; ancak optikler hala geliştirme aşamasında.

Enstitü, litografi araştırmacılarına sınırsız maaş ve milyonlarca yuan hibe vaat ediyor.Eski ASML mühendisi ve analist Jeff Koch, ışık kaynağının güç, güvenilirlik ve kirlilik açısından yeterli olmasının anlamlı ilerleme anlamına geleceğini söylüyor. Çin, sıfırdan başlamadığı için avantajlı.

Parçalar eski makinelerden salvajlanıyor veya ikinci el piyasalardan aracı şirketler aracılığıyla alınıyor.

Japonya nın Nikon ve Canon undan kısıtlamalı bileşenler de prototipte kullanılıyor.Yaklaşık 100 yeni mezun, EUV ve DUV makinelerinin parçalarını tersine mühendislik yapıyor; her masa bireysel kamerayla izleniyor ve başarılı yeniden montajlar bonusla ödüllendiriliyor.

HUAWEI NİN VE HÜKÜMETİN KAPSAMLI ÖNLEMLERİ Proje hükümet kontrolünde olsa da Huawei, çip tasarımı, üretim ekipmanı, imalat ve son ürün entegrasyonu dahil tedarik zincirinin her aşamasında rol alıyor.

CEO Ren Zhengfei, üst düzey liderlere düzenli rapor veriyor.

ABD, 2019 da Huawei yi varlık listesine alarak Amerikan şirketleriyle iş yapmasını lisanssız yasakladı.

Huawei çalışanları ülke genelindeki tesislere dağıtılıyor; yarı iletken ekipleri haftalarca sitede kalıyor, eve dönemiyor ve hassas görevlerde telefon kullanımı kısıtlanıyor.

İçeride ekipler birbirinden izole tutuluyor; kimse projenin tamamını bilmiyor.