Bir emoji, bir fincanın gölgesinde çayın küresel tarihi

Bir mesajlaşma uygulamasında çay emojisini aradığınızda karşınıza birden fazla seçenek çıkar; kulpsuz, beyaz bir kasede yeşilimsi bir içecek; tabağıyla birlikte servis edilen, koyu renkli bir fincan… Masum görünen bu küçük semboller, aslında çayın binlerce yıla yayılan kültürel, politik ve ekonomik serüvenini ele verir.Bugün “çay” dediğimiz şey, tek ve değişmez bir gelenek değil.

Aksine, açlık, göç, sömürgecilik, endüstrileşme ve zevk mühendisliğiyle şekillenmiş küresel bir hikaye.

Emojiler de tam olarak bunu anlatır; yeşil çay Asya’yı, siyah çay ise modern Batı’yı temsil eder.ÇAYIN ANAVATANI, YEŞİL ÇAY VE ASYATarihsel olarak “çay” kelimesi, Çin’de ve daha sonra Japonya’da içilen yeşil çayı ifade ediyordu.

Bugün Unicode sisteminde “kulpsuz çay fincanı” olarak geçen emoji, doğrudan bu geleneğe gönderme yapar.Çay bitkisi Camellia sinensis, günümüz Çin’i, Hindistan’ı, Myanmar’ı ve Kamboçya’yı kapsayan geniş bir coğrafyada yetişir.

Yeşil, siyah, oolong ya da beyaz çay… Hepsi aynı bitkiden gelir.

Farkı yaratan şey, yaprakların işlenme ve oksidasyon düzeyidir.Yeşil çayda yapraklar ısıtılır, kurutulur ve oksidasyon engellenir.

Siyah çayda ise yapraklar tamamen oksitlenir; renk koyulaşır, tat sertleşir.

Oolong çay bu iki uç arasında yer alır.Efsaneye göre çay, MÖ 2737’de Çin İmparatoru Shennong’un kaynayan suyuna yaprak düşmesiyle keşfedildi.

Ancak tarihsel kayıtlar, MÖ 4. yüzyılda çayın artık bilinen bir içecek olduğunu gösteriyor.

Başlangıçta tıbbi amaçlarla tüketilen çay, MS 3. yüzyıldan itibaren gündelik yaşama girdi.Tang Hanedanlığı döneminde (7–10. yüzyıllar) çay, Çin kültürünün merkezine yerleşti.

Çay seremonileri, edebiyat ve resimle iç içe geçti. 760 civarında Lu Yu’nun kaleme aldığı Çay Klasiği, bu içeceği neredeyse felsefi bir düzleme taşıdı.JAPONYA, MATCHA VE KULPSUZ KASEÇay, Japonya’ya 8. yüzyılda ulaştı, ancak yaygınlaşması 12. yüzyılda Budist rahip Eisai sayesinde oldu.

Eisai, Zen manastırlarında uyanıklığı artırmak için içilen yeşil çayı Japonya’ya tanıttı ve çayı “uzun yaşamın sırrı” olarak tanımladı.Japon çay seremonisinin kalbinde yer alan matcha, toz haline getirilmiş yeşil çayın sıcak suyla çırpılmasıyla hazırlanır.

Küçük, kulpsuz kâselerde servis edilir.

Bugün “teacup without handle” emojisi, doğrudan bu geleneğin görsel hafızasını taşır.ÇAY BATI’YA GEÇİYOR17. yüzyılda Portekizli ve Hollandalı tüccarlar çayı Avrupa’ya taşıdı.

Başlangıçta çay, egzotik ve şifalı bir içecek olarak algılandı.

Amerika’da da durum farklı değildi. 18. yüzyılda Amerika'da içilen çayların büyük bölümü yeşil ya da oolong çaydı.George Washington yeşil çay içiyor, Thomas Jefferson “young hyson” tercih ettiğini yazıyordu. 1773’te Boston Çay Partisi sırasında denize dökülen 342 sandık çayın tamamı Çin menşeliydi ve siyah çay değildi.Ancak burada kritik bir yanılgı vardı; Avrupalı tüccarlar, yeşil, oolong ve siyah çay arasındaki farkları tam olarak bilmiyordu. “Black tea” terimi yüzyıllardır kullanılıyor olsa da, her dönemde aynı içeceği ifade etmiyordu.SİYAH ÇAYIN İCADI VE SÖMÜRGECİLİKBugün bildiğimiz anlamda siyah çay, sanıldığı gibi kadim bir Çin geleneği değildir.

Aksine, büyük ölçüde 19. yüzyılda Britanya İmparatorluğu’nun ticari ve politik ihtiyaçları doğrultusunda ortaya çıkmış.Britanya’nın Çin’le olan ticareti ciddi bir gümüş kaybına yol açıyordu.

Bu açığı kapatmak için afyon kaçakçılığı devreye sokuldu ve süreç Afyon Savaşları’na kadar uzandı.

Ardından Britanya, Hindistan ve Seylan’da (Sri Lanka) çay üretimine başladı.Ancak Çinlilerin yüzyıllar boyunca geliştirdiği üretim bilgisi Batılıların elinde yoktu.

Yapraklar kontrolsüz biçimde oksitlendi ve ortaya, Çin’de daha önce yaygın olmayan koyu renkli, sert bir içecek çıktı; siyah çay.Bu çay, emperyal propaganda ile pazarlanarak “güçlü”, “dayanıklı” ve “Britanyalı” bir içecek olarak sunuldu.

Aynı dönemde Çin ve Japon yeşil çayları bilinçli biçimde değersizleştirildi.

Reklamlar, ırkçı ve sömürgeci bir dil taşıyordu.Siyah çayın endüstriyel üretimi ise neredeyse kölelik koşullarında çalışan işçilerle mümkün oldu.

Assam, Darjeeling ve Seylan’daki plantasyonlar, imparatorluğun hem damak zevkini hem de emek rejimini şekillendirdi.EMOJİLER NE ANLATIYOR?Bugün Batı dünyasında siyah çay, Asya’da ise yeşil çay hala baskın.

Emojiler de bu tarihsel ayrımı yansıtıyor.

Kulpsuz kase, Asya’nın ritüelci ve sade çay anlayışını; kulplu fincan ise Batı’nın sanayileşmiş, seri üretim odaklı çay kültürünü temsil ediyor.Bir emoji, yalnızca bir görsel değil; ticaret yollarını, sömürgeciliği, göçü ve kültürel dönüşümü içinde barındıran bir tarih kırıntısı.Amerikalı bir tüccarın yüzyıllar önce söylediği gibi, “Toprağın hiçbir ürünü, çay kadar uzak coğrafyaları birbirine bağlamadı.”Ve bugün, bir mesajın sonuna eklenen küçük bir fincan, bu uzun ve çalkantılı hikayeyi sessizce hatırlatmaya devam ediyor.Odatv.com