Enflasyonla mücadelede eksik halka

UĞUR GÜNDÜZ (Ekonomist - Bankacı) Son dört yıldır yaşadığımız enflasyonun gerçek nede­nini ortaya koymadan sa­dece talep kısıcı (kredi kartı kul­lanımını engellemeye kadar) politikalarla mücadele etmeye ça­lışıyoruz.

Oysa yaşadığımız açık bir maliyet enflasyonu.

Maliyet­leri artıran en önemli etken de kur.Kurları içimiz titreyerek takip ediyor, biraz kıpırdayınca mali­yet hesaplarına başlıyor, üretici­siyle, tüketicisiyle artmaması için dua ediyoruz.

Enflasyonu dizgin­lemenin en önemli aracı kur kont­rolünü sağlamak ve döviz talebini tetikleyen unsurları engellemek.

Bunun en önemli yolu da faiz ol­duğundan, yüksek faiz/ kur den­gesi yüzünden enflasyonu indir­mede fazla başarılı olamıyoruz.Türkiye ekonomisi, son yıllarda döviz kurlarındaki dalgalanmala­rın etkisiyle üretimde önemli zor­luklarla karşı karşıya kalıyor.

Üre­timde ithal ara malı ve hammadde kullanımı, kur artışlarının mali­yetleri tetiklemesi ve rekabet gü­cünü azaltması gibi sorunları be­raberinde getiriyor.

Kur artışı sa­nıldığı gibi ihracatı uçurmuyor, tam tersi, kur istikrarının olduğu dönemlerde ihracat rekoru kırı­yoruz.

Bu durum, sürdürülebilir bir ekonomik büyüme ve kalkın­ma için üretim yapısında köklü bir dönüşümü zorunlu kılmaktadır.Öyle ki ithalata dayalı, kura du­yarlı üretim yapısı, kur arttıkça üretim maliyetlerini de artırmak­ta, ihracatçının dış piyasalarla re­kabet şansını azaltmaktadır.

Bu nedenle tekstil başta olmak üzere birçok sanayici yurt dışına yatı­rım yapmakta ve işlerini başka ül­kelere taşımaktadır.2024 yılı itibariyle ara mallar ve hammadde ithalatının toplam it­halat içindeki payı yüzde 70 iken 2025 Ağustos itibariyle yüzde 68’e düşmüş, tüketim mallarının payı ise yüzde 15’den yüzde 16.5’a yükselmiştir.

Bu gidişat ithalata dayalı üretimin de tehlikede oldu­ğunu ve daha da kötüsü, doğrudan ithalatçı olmaya doğru gittiğimizi gösteriyor.Bu döngüyü nasıl kıracağız?

Kura duyarlı, ithalata dayalı üre­tim modelini nasıl değiştireceğiz?Yapısal dönüşümün temel ilkeleriKüresel bazda 30 yıllık sürece baktığımızda dünyanın en değer­li şirketlerinin nasıl nitelik de­ğiştirdiğini, banka, petrol ve pe­rakende devlerinden oluşan bir yapının tamamen teknoloji/bilgi­sayar/yapay zekâ tabanlı bir yapı­ya dönüştüğünü görüyoruz.Sanayi devriminde rol alama­yan ülkemizin bu yeni üretim ya­pılanması ve dönüşümünde yer edinmesi, kendisine bir rol biç­mesi şarttır.

Bu dönüşümde dev­letin öncü rolü üstlenmesi, kay­nak dağılımının bu hedef doğ­rultusunda yeniden gözden geçirilmesi çok önemlidir.1-Stratejik sektörlerde yerli üretimin teşviki:Öncelikle stratejik olarak be­lirlediğimiz sektörlerde yerli üretimi desteklememiz gereki­yor.

Bu sektörler, savunma sana­yii, ilaç, petrokimya, tarımsal üre­tim, enerji, gıda ve temel sanayi girdileri gibi alanları kapsamalı­dır.

Yerli üretimi teşvik etmek için uzun vadeli ve öngörülebilir poli­tikalar oluşturulmalı, yatırım teş­vikleri, vergi avantajları ve uygun kredi imkanları sunulmalıdır.Bu sektörleri ithal hammad­de bağımlılığı ve kur baskısından kurtarmadan, sağlıklı bir enflas­yonla mücadele programı yürüt­mek zordur.Bu alanlarda gerekirse devlet doğrudan yatırımcı olmalı ya da nakit teşvik desteği sağlamalıdır.Çinko, nikel, krom, bakır gibi madenleri çıkarıyor, hammad­de fiyatından ucuza ihraç ediyor, üretimde kullanmak için üç ka­tı bedelle ithal ediyoruz.

Oysa bu madenleri kendimiz zenginleşti­rebilmeliyiz.Kamu alımlarında yerli ürün­lere öncelik değil yerli ürün şartı getirilmelidir.

Bu konuda devlet tavsiye edici değil, kendi kullanı­mı açısından, emredici olmalıdır.2-Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) çalışmalarının güçlendirilmesi:Üretimde katma değeri artır­mak ve dışa bağımlılığı azaltmak için Ar-Ge faaliyetlerine yapı­lan yatırımların artırılması kri­tik öneme sahiptir.

Üniversiteler, sanayi kuruluşları ve kamu Ar- Ge merkezleri arasındaki işbirli­ği güçlendirilmeli, nitelikli araş­tırmacı yetiştirilmesine yönelik programlar desteklenmelidir.Küresel üretim yapısı dönüşü­münde iyi bir yer edinmek ve ge­ri kalmamak için yenilik getiren teknoloji yaratmalı, yani icat çı­karmalıyız!Ar-Ge harcamalarının milli ge­lire oranı en yüksek ülkeler, yüzde 6 ile İsrail, yüzde 5 ile Güney Kore, yüzde 4 ile Tayvan, yüzde 3.6 ile İsveç, bizde bu oran yüzde 1.5 ci­varındadır.Zaten kaynak sıkıntısı çeken sanayi işletmelerinin bu alana fazla harcama yapması beklen­meden ciddi nakit Ar-Ge destek­leri sağlanmalı hatta sektör baz­lı Ar-Ee kurumları tesis edilerek devlet bizzat bu alanda faaliyet göstermelidir.Patent ve fikri mülkiyet hakla­rının korunması, teşvik edilmesi, ciddi hibelerle desteklenmesi, ye­nilikçi ürün ve teknolojilerin ge­liştirilmesini sağlar.3-KOBİ'lerin zamana uyu­mu:Türkiye ekonomisinin önem­li bir aktörü olan KOBİ'lerin üre­timde daha etkin rol alması ve ih­racat potansiyellerini artırması için yapısal dönüşümleri destek­lenmelidir.Katma değer yaratmayan, ge­leceği olmayan iş alanları tasfiye edilerek, geleceğe dönüşüm prog­ramı dahilinde, yeni iş alanları ya­ratılmalı ve maddi/ manevi des­tek verilmelidir.Maliyetli bir iş olan Ar-Ge har­camaları için KOBİ’lere özel des­tek paketleri sunulmalıdır.

Böyle­ce KOBİ’lerin girişimci dinamik yapıları yenilikler ve buluşlarla ekonomiye daha fazla katkı sağ­layacaktır.KOBİ'lerin dijitalleşme sü­reçleri hızlandırılmalı, teknoloji transferi imkanları sunulmalı ve finansmana erişimleri kolaylaş­tırılmalıdır.

Örneğin: KGF kefa­leti seçimlik değil, KOBİ kredi ta­leplerinin asli bir unsuru ve şartı olmalıdır.Ayrıca, KOBİ'lerin ortak hare­ket ederek ölçek ekonomisinden yararlanmaları ve rekabet güçle­rini artırmaları için kümelenme (cluster) çalışmaları desteklen­melidir.4-Nitelikli işgücü yetişti­rilmesi ve mesleki eğiti­min güçlendirilmesi:Üretim yapısındaki dönüşü­mün başarılı olabilmesi için nite­likli işgücü hayati öneme sahiptir.

Mesleki ve teknik eğitim sistemi­nin günümüzün ve geleceğin ih­tiyaçlarına uygun olarak yeniden yapılandırılması gerekmektedir.Meslek okullarını yaratıcılığın ön plana çıkartıldığı, geleceğin iş yapış şekillerini öğreten kurum­lar haline getirmeliyiz.Sanayi ile işbirliği içinde uygu­lamalı eğitim programları gelişti­rilmeli, öğrencilerin staj imkan­ları artırılmalı ve sürekli öğrenme prensibi benimsenmelidir.5- İthalata bağımlılığı azal­tacak hammadde ve ara malı üretiminin desteklenme­si: Türkiye'nin dışa bağımlılığı­nın temel nedenlerinden biri olan ara malı ve hammadde ithalatının azaltılması için stratejik adımlar atılmalıdır.Özellikle petrokimya, de­mir-çelik, tekstil gibi temel sana­yi girdilerinde yerli üretimin ar­tırılması için uzun vadeli yatırım planları oluşturulmalı ve bu yatı­rımlar teşvik edilmelidir.Ayrıca, geri dönüşüm ve atık yö­netimi sistemlerinin geliştirilme­si de hammadde ihtiyacını azalt­mada önemli bir rol oynayacaktır.6 -İhracat odaklı büyüme stratejisinin benimsen­mesi:Üretim yapısındaki dönüşü­mün sürdürülebilir olması için ih­racat odaklı bir büyüme stratejisi benimsenmelidir.

Türk ürünleri­nin uluslararası pazarlarda reka­bet gücünü artırmak için kalite standartları yükseltilmeli, mar­kalaşma çalışmaları desteklen­meli ve yeni pazarlara giriş strate­jileri geliştirilmelidir.Ayrıca, lojistik altyapısının güçlendirilmesi ve ticaretin ko­laylaştırılması da ihracatın artı­rılmasına katkı sağlayacaktır.Sonuç olarak Türkiye'nin kur artışlarının olumsuz etkilerin­den kurtulması ve sürdürülebilir bir ekonomik büyüme yakalama­sı için üretim yapısında köklü bir dönüşüm kaçınılmazdır.Stratejik sektörlerde yerli üre­timin teşvik edilmesi, Ar-Ge eko­sisteminin güçlendirilmesi, KO­Bİ'lerin desteklenmesi, nitelikli işgücü yetiştirilmesi, ithalata ba­ğımlılığı azaltacak üretimlerin desteklenmesi ve ihracat odaklı bir büyüme stratejisinin benim­senmesi bu dönüşümün temel taşlarını oluşturmaktadır.En son yürürlüğe giren Yeni Teşvik Mevzuatı bu amaca yöne­lik olmakla birlikte, önceki teşvik uygulamalarında olduğu gibi pek etkin olacağını düşünmüyoruz.

Etkin olması için doğrudan nakit desteği ve sübvansiyonlar şarttır.Bu yapısal adımların kararlı­lıkla ve uzun vadeli bir perspek­tifle hayata geçirilmesi, Türkiye ekonomisinin dış şoklara karşı di­rencini artıracak ve ulusal refahın yükselmesine katkı sağlayacaktır.