Korkut Boratav yazdı: ’Kapitalizmin kabesi’ Çin’e dönüşüyor

Türk Marksist iktisatçı, Prof.

Dr.

Korkut Boratav Sol Haber’deki “Neoliberal küreselleşmeden kopuşlar: ABD ve Çin” başlıklı yazısında dikkat çeken ifadeler kullandı.Boratav, 1980 sonrası ABD’nin dayattığı neoliberal küreselleşmenin Obama döneminde “mutlak kapitalizm”e ulaştığını, Trump döneminde kırıldığını, Biden döneminde ise Çin’den esinlenen sanayi politikalarıyla yeni bir yönelim arayışına girildiğini anlattı.Boratav şunları kaydetti:ABD emperyalizmi 1980 sonrasında, dünya ekonomisini sermayenin sınırsız tahakkümünü sağlayacak doğrultuda biçimlendirmeye kalkıştı. “Tarafsız” bir görüntü sağlaması için tasarı neoliberal küreselleşme olarak adlandırıldı.KÜRESELLEŞMEDE 2016 ZİRVESİ: 'MUTLAK KAPİTALİZM'Bu tasarının “zirveye” ulaştığı aşama Obama döneminde 12 ülke tarafından imzalanan TPPA (Trans-Pasifik Ortaklık Anlaşması) ile 2016’da gerçekleşti.

İmzacılar AB üyeleri dışında okyanusun iki kıyısından Batı İttifakı’nı ve beş çevre ekonomisini (Malezya, Vietnam, Meksika, Peru, Şili) içermekteydi.Obama yönetimi tarafından Kongre’ye sunulan sözleşme metnini hükümet uzmanları değil, dev şirket temsilcileri hazırlamıştı.

Belge, Kongre’de görüşülmeden oylanmış, kesinleşmişti.Sözleşmenin uygulanması “ulusal” yargı organlarından bağımsız kılınmıştı.

Yabancı şirketlerle merkezî/yerel kamu yönetimleri arasındaki anlaşmazlıklar uluslar-arası tahkim kurullarının yetkisindeydi.

Uluslararası ekonomik ilişkiler, böylece, siyasal iktidarlardan bağımsız kılınmaktaydı.

Tasarlanan bu düzeni, o tarihlerde yayımlanan bir yazıda “mutlak kapitalizm” olarak adlandırmıştım.Ne var ki, Obama sonrası başkanlığa seçilen Trump, fazla gecikmeden (Ocak 2017’de) ABD’yi TPPA’dan çekti; anlaşma fiilen uygulanmaya geçemedi.

Seçimdeki rakibi Clinton’un, Trump’ın seçmen tabanını acınası güruh (“deplorables”) olarak betimlemesi, küreselleşme-karşıtı bu kararı etkilemiş olabilir.

Başkanlığı sırasında da Trump özellikle Çin’e karşı uyguladığı ekonomik yaptırımlarda DTÖ’nün neoliberal serbest ticaret ilkelerini ölçüsüzce çiğnedi.BİDEN YÖNETİMİNDEN SERT VİRAJ: SANAYİ POLİTİKALARI… ABD iktisat politikalarında küreselleşme yörüngesi dışına karşı çıkan önemli bir dönüşüm, Joe Biden’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan’ın Mart 2023’te “Amerika’nın Ekonomik Liderliğinin Yenilenmesi” başlıklı önemli bir konuşması ile tetiklendi.Jake Sullivan konuşmasının başında ABD’nin “yeni bir uluslararası ekonomik düzenin oluşmasındaki öncü rolünü” ve bunun olumlu sonuçlarını vurguluyor.

Ne var ki “son yıllar, bu temellerdeki çatlakları da ortaya çıkardı.

Kaygan küresel ekonomi çok sayıda emekçi Amerikalıyı geride bıraktı.

Finansal bir kriz orta sınıfı sarstı.

Aşırı bağımlılığın tehlikeleri ortaya çıktı.” Temel bozukluklar salt küreselleşme olgusunun ötesindedir.

Kaynağında neoliberalizmin temel önerme ve ilkeleri de yatmaktadır.

Örnekler sıralanıyor:“Piyasalar sermayeyi verimli ve etkin biçimde tahsis eder varsayımı: Piyasalar stratejik endüstrileri ve istihdamı ülke dışına taşıdı.“Serbest ticaretin Amerika’nın mal ihracatını destekleyeceği önermesi: Mallar değil, istihdam ve üretim kapasitesi ihraç edildi.

Çin, hem geleneksel sanayi kollarını, hem de temiz enerji, dijital altyapı, biyoteknoloji gibi geleceğin anahtar endüstrilerini teşvik etti.

Hepsinde Amerika’nın rekabet gücü aşındı.

Finans gibi bazı sektörler gözetildi.

Yarı-iletkenler ve altyapı gibi hayatî sektörler, tıbbi cihazlar, kritik mineraller ihmal edildi; yenilikleri besleyen sanayi kapasitemiz dumura uğradı.”Daha ne istersiniz?

Marksistler hariç, Batı’nın sol iktisat çevrelerinde rastlanmayan keskinlikte bir neoliberalizm eleştirisi…Sullivan’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı sorumluluğu içinde üst düzey ÇHC görevlileriyle ilişkileri yakın temasları olmuştur.

Çin planlama deneyiminden dersler çıkarılabileceği önerilerinde yer alıyor:“Ekonomik büyüme ve ulusal güvenlik açılarından stratejik olan ve özel sermayenin kendiliğinden yönelmeyeceği sektörlere dayanan modern bir sanayi politikası gereklidir.

Bu politika özel sektörü de peşi-sıra sürükleyecek olan kamu yatırımlarından oluşacaktır.

Öncelikli alanları hedefleyen kamu yatırımları, özel piyasaların, kapitalizmin yaratıcılığını canlandıracak; uzun dönemli büyümenin temelini inşa edecektir.”Sullivan, Çin’den de esinlenen bir türlü devlet kapitalizmi önermektedir.

Biden yönetimi Sullivan’ın görüşlerini benimsedi.

Bu doğrultuda adımları, üç yasa (Inflation Reduction Act, CHIPS and Science Act, Bipartisan Infrastructure Law) ile attı.

Federal bütçede altyapıya dönük devlet yatırımları ve şirket teşvikleri için astronomik ödenekler ayrıldı.

Ne var ki, bu uygulamalar şimdilik, Amerikan ekonomisine yapısal bir dönüşüm getirmedi.Öte yandan Trump’ın Çin’e karşı DTÖ kurallarını çiğneyen “ticaret savaşı”nı Biden daha da genişletti; bir ekonomik savaşa dönüştürdü.

Obama döneminde Çin’i “temel dış tehdit” olarak belirleyen ulusal savunma stratejisi korundu. 2025’te Trump’a devredilen bu politikalara, pozitif doğrultuda Çin’den esinlenen sanayi politikaları eklenmiştir; o kadar...BİR ÇİN MODELİ ÖRNEĞİ: 'MADE İN CHİNA 2025' Obama yönetiminden bu yana, ekonomik alanda Çin ile “hesaplaşmaya” öncelik veren tüm yaptırımlarda (örneğin Trump’ın “cezalı” gümrük tarifelerinde) ABD göreli veya mutlak anlamda yenik düştü.

Çok sayıda Amerikalı iktisatçı da aynı sonuca ulaştı.

Yukarıda aktardığım Jake Sullivan gibi bazı yetkililer de “Çin modeli”nin ABD tarafından örnek alınacak bir alternatif olabileceğini ima etmeye başladılar.

Yaklaşık yarım yüzyıl önce dünya iktisat tarihine ABD tarafından zehirli bir armağan olarak “ikram” edilen neoliberal küreselleşme, bugünlerde aynı süper güç tarafından reddediliyor.

Bu dönemeçte “Çin modelinin” ABD için bile bir alternatif olarak tartışılması şaşırtıcı olmamalıdır.Çin modeli üzerinde ABD’den bir yazıdaki önemli tespitleri aktararak konuyu tartışmaya (ileride sürdürmek üzere) başlayalım.

Yazarlar Çin üzerinde kitapları olan iki araştırmacı.

Yazı,1 ABD dış siyasetinde etkili fikir odaklarından biri olan Council on Foreign Relations’ın dergisinde yayımlanmış.

Aktararak başlayalım:"On yıl önce Beijing’deki plancılar Made in China 2025 tasarımını gelecekteki sanayi kollarının dünya öncülüğünü üstlenmek amacıyla inşa ettiler.

Bu plan, yatırımların odaklanacağı, yarı-iletkenler, sanayide otomasyon ve yüksek nitelikli malzeme gibi on sektöre odaklanmaktaydı.

Bu sektörlerde ve başkalarında Çin imalat sanayisini yenileştirmek, ülkenin ithalata ve yabancı firmalara bağımlılığını azaltmak ve Çin şirketlerinin dış piyasalarda rekabet gücünü iyileştirmek hedefleniyordu.

Nihaî amaç, Çin’i dünya teknoloji lideri konumuna yükseltmekti.”Odatv.com